ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬੇਜੋੜ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਤੈਮੂਰਾਂ, ਮੰਗੋਲਾਂ, ਗੌਰੀਆਂ ਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਹੱਲਿਆਂ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਦੰਦ ਨਾ ਖੱਟੇ ਕੀਤੇ ਹੋਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਅਣਖ ਦਾ ਜਲਵਾ ਨਾ ਵਿਖਾਇਆ ਹੋਵੇ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਵੀ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ।

 ਤਨਖ਼ਾਹ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ 171 ਪੰਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼’ਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ’ਨਿੱਘਰੀ’ ਆਰਥਿਕ ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਲ ਦਰ ਸਾਲ ਗ੍ਰਾਫ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇੱਕ ਫੋਟੋ, ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲੇ। ਜੀਹਨੇ ਖਿੱਚੀ, ਜੀਹਨੇ ਛਾਪੀ,ਧੰਨ ਐ।ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਕਮਰਾ। ਕਮਰੇ 'ਚ ਨਾ ਡਾਕਟਰ, ਨਾ ਦਵਾਈ। ਕਮਰੇ 'ਚ ਮੰਜਾ। ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਬੇੜੀ! ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ "ਨੋ ਮੋਰ", "ਫਾਦਰ ਸਟੈਨ ਸਵਾਮੀ।" ਫੋਟੋ,ਕਰੋੜਾਂ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਗਈ।ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਜਗਾ ਗਈ।

ਕਰੋਨਾ, ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ, ਇੱਕ ਬੀਮਾਰੀ, ਨਾਂ ਧਰਿਆ ਕੋਵਿਡ-ਉੱਨੀ।ਖੁਦ ਬਿਨ ਹੱਡੀਂਓ, ਦਹਿਸ਼ਤ ਆਦਮ-ਖਾਣੇ ਦਿਓ ਵਾਲੀ। ਕਹਿੰਦੇ,

ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਉਂਝ ਤਾਂ ਅਮਰੀਕਨ ਸਟੇਟ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਅਕਸਰ ਇਕ ਮਾਡਲ ਸਟੇਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਵਾਤਵਰਨ, ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਉੱਘੇ ਲੱਛਣ ਹਨ। ਆਬਾਦੀ ਪੱਖੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਟੇਟ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਪੱਖੋਂ ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਸਟੇਟ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਵਾਰ ਨਿੱਕੇ ਵੱਡੇ ਭੂਚਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਨੇ ਬੇਹਤਰੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਜਦ ਅਵਾਮ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਹੋਵੇ ਤੇ ਅਵਾਮ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਜੇਲਾਂ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸੱਤਾ ਦੇ ਬੇਲਗਾਮ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਇਕ ਪੂਰੀ ਫਸਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਿਟਲਰ, ਨੀਰੋ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਵਾਰਿਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਲਾ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਨਾਇਕ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣ। ਕਦੇ ਵੀ ਧਰਤੀਆਂ ਬਾਂਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਕਦੇ ਵੀ ਵਕਤ ਏਨਾ ਖੁਦਗਰਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਦੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੰਸਰੀ ਏਨੀ ਬੇਸੁਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਕਦੇ ਵੀ ਸਿਆੜ ਏਨੇ ਬੇਬਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਖਾਂ ਏਨੀਆ ਅਪਾਹਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿ ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਇਕ ਗਵਾਚ ਜਾਣ।

ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸਿਰਜੇ ਹਨ, ਹਰ ਫੁੱਲ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਬਾਕਮਾਲ ਹੈ, ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਫਸਲਾਂ ਸਿਰਜੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਕੱਦ, ਫੈਲਾਅ, ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ, ਤਾਸੀਰ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅੱਲਗ-ਅੱਲਗ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕਮਾਲ ਹੈ। ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਕੌਮਾਂ ਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ, ਰੰਗਾਂ, ਢੰਗਾਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਜਾਚਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਬਾਕਮਾਲ ਹਨ। ਪਰ ਕਦੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ, ਕਦੇ ਹਿਟਲਰ ਨੂੰ ਤੇ ਕਦੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਇਹ ਝੱਲ ਵੱਜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੌਮ/ਧਰਮ/ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੀ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਸਮਝ ਦਰੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਹੁਣ ਕੁਝ ਨਵਾਂ-ਨਵੇਲਾ ਹੈ। ਗੇੜੀਆਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨ ਘੱਟ ਗਏ ਹਨ, ਸਿਰ ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮਰਜੀਵੜੇ ਡਟੇ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫੋਰਸਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਐਕਸ਼ਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹਨ, ਪਰ ਨਿਰੰਤਰ ਜੂਝਣ ਵਾਲੇ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਜਥੇ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਹਫ਼ਤੇ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਾਰੀ ਸਿਰ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਰਿਲੇਅ ਰੇਸ ਦਾ ਡੰਡਾ ਅਗਲੇ ਜਥੇ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਕੇ ਘਰ ਵਾਪਿਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।