ਯੁੱਗ-ਆਕਾਰੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦਾ ਸਰਵ-ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਗੀਤਕਾਰ ਸੀ - ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ

28 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਭੋਗ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ

ਚੌਹੱਤਰ-ਪਚੱਤ੍ਰਦਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਮੈਨੂੰ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਈ। ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ‘ਜੋਗੀ ਟਿਲਿਓਂ ਆ ਗਿਆ।’ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦੀਆਂ ਗਾਈਆਂ ਕਲੀਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਫਿਜਾ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਸਤੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਬਾਲ ਮਨ ਤੇ ਮਾਣਕ ਦੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਈ ਤਾਂ ਹਰ ਗੀਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਛਪੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ’ਚ ਭਾਵਪੂਰਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਕਾਲਪਨਿਕ ਤਸਵੀਰ ਦਿਮਾਗ ’ਚ ਇੰਝ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ। ਇਸ ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਰਵਰਕ ’ਤੇ ਛਪਿਆ ਉਸਦਾ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ ਹੋਰ ਵੀ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਅਸੀਂ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਸੁਨਿਹਰੀ ਯੁੱਗ ਦਾ ਸਫਲ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਤੇ ਸਿਰਤਾਜ ਗੀਤਕਾਰ ਸੀ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ। ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਰਚੇ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਤੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ’ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡ ਗਈ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਸਖਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦਾ ਵੀ ਮੁਰੀਦ ਬਣ ਗਿਆ।(MOREPIC1)

ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਅੰਦਾਜ ’ਚ ਕਲੀਆਂ ਗਵਾਉਣ ਦਾ ਸਫ਼ਲ ਤਜ਼ਰਬਾ ਕੀਤਾ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹਾਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਜਦੋਂ ਬਾਲਟੀ ਨੁਮਾ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਕੇ ਕਿਸੇ ਘਰ ਵੱਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸਤਾਦ ਗਾਇਕ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤ ‘ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਤੇਰੀ ਲੀਲਾ ਨਿਆਰੀ ਐ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਮਾਣਕ ਦੇ ਐਲ.ਪੀ. ਰਿਕਾਰਡ ‘ਛੇਤੀ ਕਰ ਸਰਵਨ ਬੱਚਾ’ ਦੀ। ਲੋਕ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਕਲੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੰਗੀਤਕ ਭੁੱਖ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ। ਮਾਣਕ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਮੌਕੇ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ‘ਕੌਲਾ ਭਗਤਣੀ’ ਦੀ ਲੋਕ ਗਾਥਾ ਮਾਲਵੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਣਕ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਸੁਣਕੇ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ‘ਕੌਂਲਾਂ’ ਲਗਭਗ ਹਰੇਕ ਸਰੋਤੇ ਦੇ ਚੇਤੇ ਹੁੰਦੀ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਇੰਝ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਯਾਦ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਦੇਵ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਸਰਲ ਤੇ ਉਦਾਸ ਲਹਿਜੇ ’ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੁਨਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਜਿਹਨ ’ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਤਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ‘ਕੌਲਾ ਭਗਤਣੀੇ’। ਮਾਣਕ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿ ਪਤੰਦਰ ਮਾੜਚੂ ਜਿਹਾ ਹੈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਐਨੀ ਵਧੀਆ ਤੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿੱਥੋਂ ਕੱਢਦੈ? ਕੌਲਾਂ ਗਾਉਂਦਾ-ਗਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਪਾਈਪ ਵਾਂਗ ਦੂਹਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦੈ। ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਇਹ ਸਿਫਤ ਹੈ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੌੜ ਦਿੱਤਾ।

ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਧਾਰਾ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ। ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਵ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਹੋ ਕੇ ਸਮਝਿਆ ਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਮੌਕੇ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਿੱਸਿਆ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ  ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਦੇਵ ਨੇ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਸਾਂਚੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਢਾਲਿਆ ਕਿ ਇਸਦਾ ਜਾਦੂ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੇ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਫਰੋਲਦੀਆਂ ਬੀਰ ਰਸ ’ਚ ਓਤ ਪੋਤ’ ਵਾਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ’, ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਾਰ, ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦੀ ਜੰਗ ਨੂੰ ਤਿਆਰੀ, ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਬਿ੍ਰਤਾਂਤ ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਲੱਖਣਤਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।(MOREPIC2)

ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦੋਗਾਣਾ ਗਾਇਕੀ ਤੇ ਦੋਹਰੇ ਅਰਥੀ ਗਾਇਕੀ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਐਨ ਉਸ ਮੌਕੇ ਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸਣ ਦੀ ਝੁੱਲ ਰਹੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜੈਮਲ-ਫੱਤਾ ਤੇ ਦੁਲੇ ਦੀ ਵਾਰ ਆਦਿ ਬੀਰ ਰਸ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ਗਵਾਕੇ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ ਜਿਸਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਮੁਦੱਈਆਂ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੱਜਵੀਂ ਦਾਦ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਛੇਤੀ ਕਰ ਸਰਵਨ ਬੱਚਾ, ਮਾਂ ਹੁੰਦੀ ਏ ਮਾਂ, ਜਦ ਧੀਆਂ ਹੋਣ ਜਵਾਨ, ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਤੱਥ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਦੀਆਂ ਉਲਝੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇਵ ਨੇ ਬੜੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਅੱਜ ਦੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਗੀਤਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤਕਾਰੀ, ਕੋਈ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਤੇ ਕੋਈ ਮਿਆਰ ਤੋਂ ਗਿਰੀ ਲੱਚਰ ਗੀਤਕਾਰੀ ’ਚ ਮੁਹਾਰਿਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ’ਚੋਂ ਮੁਕਤ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਨਵੇਂ ਪੂਰਨੇ ਪਾਏ ਸਨ। ਉਸਦੀਆਂ ਮਿਆਰੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲੋਕ ਮਨਾ ਵਿਚ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਘਰ ਕਰ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਨਾਲ ਗੀਤਕਾਰੀ ’ਚ ਵਿਲੱਖਣ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਦੇਵ ਨੇ ਸਹਿਜਤਾ ਦਾ ਲੜ ਘੁੱਟਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੈਂਕੜੇ ਗਾਇਕ ਉਸਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਉਸਦੀ ਚੌਖਟ ’ਤੇ ਦਸਤਕ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਯੁੱਗ ਗਾਇਕ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੇ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਗਾਇਕੀ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿੜ ਅੰਦਰ ਕਦੇ ਵੀ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਣਕ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਮੇਚ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਗਾਉਣ ਲਈ ਦੇ ਕੇ ਦੇਵ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਾਣਕ ਤੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਦੇਵ ਦੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਲੀਆਂ ਤੇ ਲੋਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਉਪਜੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਗੀਤ ਅਖਬਾਰਾਂ, ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਚਿਆਂ ਦਾ ਸਿੰਗਾਰ ਬਣੇ ਸਨ। ਦੇਵ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੀਤ ਗਾਇਕ ਪ੍ਰੇਮ ਸ਼ਰਮਾ ਸਿਹੋੜੇ ਵਾਲਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ‘ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਨੱਚ ਪਤਲੋ, ਤੇਰੀ ਗੁੱਤ ਗਿੱਟਿਆ ਵਿਚ ਵੱਜਦੀ’ ਤੇ ‘ਭਾਬੀ ਤੇਰੀ ਧੌਣ ਦੇ ਉੱਤੇ ਗੁੱਤ ਮੇਲਦੀ ਨਾਗ ਬਣਾ ਕਾਲਾ’ ਐਚ.ਐਮ.ਵੀ. ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਏ। ਫਿਰ ਚੱਲ ਸੋ ਚੱਲ ਦੇਵ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕਾਵਾਂ ਸਵਰਨ ਲਤਾ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਏ। ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੇ ਗੀਤ ‘ਭੱਖੜੇ ਨੇ ਪੈਰ ਗਾਲਤੇ ਜੁੱਤੀ ਲੈ ਦੇ ਮੁਲਾਹਜੇਦਾਰਾ’ ਤੇ ‘ਖਾਲੀ ਗੱਡੀ ਲੈ ਜਾ ਮੋੜ ਕੇ’ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਦੇਵ ਦਾ ਨਾਂ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਫਿਰ ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ‘ਲੌਂਗ ਨੀ ਬਿਸ਼ਨੀਏ ਤੇਰਾ, ਨਰਮੇ ਚੋਂ ਲਿਆਇਆ ਲੱਭ ਕੇ’ ਅਤੇ ‘ਰਾਤੀ ਰੌਂਦੀ ਦਾ ਭਿੱਜ ਗਿਆ ਲਾਲ ਪੰਘੂੜਾ’ ਨਾਲ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦੇਵ ਦੀ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਦੇਵ ਦੀ ਕਲਮ ’ਚੋਂ ਫੁੱਟੇ ਅੰਗਿਆਰੇ:-

                                ‘ਰਣ ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਵੱਜਿਆ ਸਿੰਘੋ ਸਰਦਾਰੋ,

                                ਕੋਈ ਵੈਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਤੁਸੀਂ ਜਾ ਲਲਕਾਰੋ।

ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋ ਕੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ’ਤੇ ਜੂਝਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੋਅਲੇ ਬਣ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਬਣੇ। ਜੰਗ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਗੀਤ ਵਾਰ ਵਾਰ ਰੇਡਿਓ ਤੋਂ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਚਾਂਦੀ ਰਾਮ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਗਾਏ ਦੋਗਾਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੇ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ ਗਾਇਕੀ ਯੁੱਕ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸੇ ਹਨ। ਮਾਣਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗਾਇਆ ਗੀਤ ‘ਮਾਂ ਹੁੰਦੀ ਏ ਮਾਂ, ਓ ਦੁਨੀਆਂ ਵਾਲਿਓ’ ਦੇਵ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਤੇ ਮਾਣਕ ਦਾ ਸਰਵੋਤਮ ਗੀਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗਾਇਕ ਕਿਸੇ ਗੀਤਕਾਰ ਤੋਂ ‘ਮਾਂ’ ਦੀ ਮਮਤਾ ਸਬੰਧੀ ਗੀਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੀਕ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-‘ ਯਾਰ ‘ਮਾਂ’ ਤਾਂ ਦੇਵ ਲਿਖ ਗਿਆ ਤੇ ਮਾਣਕ ਗਾ ਗਿਆ। ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪੌਣਾਂ ਦੇ ਘਨੇੜੇ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਵ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤੀ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਟੰਬੇ ’ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਛਿੰਦੇ ਦਾ ‘ ਦੋ ਊਠਾਂ ਵਾਲੇ ਨੀਂ’ ਵਾਲਾ ਐਲ.ਪੀ. ਰਿਕਾਰਡ, ਉੱਚਾ ਬੁਰਜ ਲਾਹੌਰ ਦਾ’ ਸੁਪਰ ਸੈਵਨ ਡਿਸਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸੰਗੀਤਕ ਨਿੱਘ ਵੰਡ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਰਸੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਨੇਰਿਆਂ ’ਤੇ ਵੱਜਦੇ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰਾਂ ’ਚੋਂ ਜਿਊਣੇ ਮੌੜ ਦੇ ਲਲਕਾਰੇ ਸੁਨਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦੇ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਓਪੇਰੇ ਦੀ ਮੰਗ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਗੀਤਾਂ ਵਾਂਗ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਤੀਕ ਇਹ ਓਪੇਰਾ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੇਗਾ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ਗਾਏ ਗੀਤ ‘ਯਾਰਾਂ ਦਾ ਟਰੱਕ ਬੱਲੀਏ, ਜੀ.ਟੀ. ਰੋਡ ’ਤੇ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪਾਵੇ’ ਤੇ ‘ਜੁਗਨੀ’ ਤੇ ‘ਬਲਵੀਰੋ’ ਭਾਬੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ‘ਸੁੱਚੇ ਯਾਰ ਬਿਨਾਂ’, ਸੁੱਚਿਆ ਵੇ ਭਾਬੀ ਤੇਰੀ’, ‘ਦਾਤਾ ਤੇ ਭਗਤ ਸੂਰਮਾ’ ਏਨੇ ਮਕਬੂਲ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਮਾਣਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸੈਦਾਈਆਂ ਨੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਫਿਲਮਾਂਕਣ ਦੇਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ। ਏਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ’ਚ ਗਾਇਆ ‘ਪੁੱਤ ਜੱਟਾਂ ਦੇ’ ਫਿਲਮ ਦਾ ਟਾਈਟਲ ਗੀਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਸਮੇਟਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕਲਮ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦੇ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਏ ਵਜੋਂ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਚਿਰ ਸਦੀਵੀ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਬਾਤ ਪਵੇਗੀ ਤਾਂ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਾਣਕ ਤੇ ਛਿੰਦੇ ਨੂੰ ਉਸ ’ਚੋਂ ਮਨਫੀ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ।

ਦੇਵ ਬਾਰੇ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਯਾਰਾਂ ਦਾ ਯਾਰ ਤੇ ਅਤਿ ਮਿਲਾਪੜੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਇਨਸਾਨ ਸੀ, ਏਨੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਛੋਹ ਕੇ ਵੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੜੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਚਾਹਕੇ ਗਲਵਕੜੀ ’ਚ ਸਮੇਟ ਲੈਣ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਗੁਣ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ’ਚੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਕਰਵਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਦੇਵ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 28 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਥਰੀਕੇ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਵਿਖੇ ਹੋਵੇਗੀ।

                                                                                                                                                ਰਘਵੀਰ ਸਿੰਘ ਚੰਗਾਲ

                                                                                                                                                ਧਨੌਲਾ (ਬਰਨਾਲਾ)

                                                                                                                                                98552-64144